چرا هنوز بیماری سل؟/به مناسبت روز ملی مبارزه با سل 23 مهرماه/دکتر محمدرضا مسجدی ، استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی

هنوز و پس از بیش از یکصد و سی سال از کشف باسیل سل در سال 1882 توسط کخ و بیش از 80 سال از معرفی داروها و رژیم های درمانی موثر برای درمان این بیماری، سل همچنان مهمترین عامل مرگ در اثر بیماری های عفونی در سطح جهانی محسوب می شود.

در سال 2017 حداقل 1.6 میلیون نفر به علت بیماری سل در جهان فوت نمودند که 300.000 نفر آنها همزمان مبتلا به HIV بوده اند.

در واقع بیماری سل مهمترین علت مرگ مبتلایان به HIV است و شایع ترین عامل مرگ در اثر میکروب های مقاوم به آنتی بیوتیک می باشد (سل مقاوم).

در سال 2017 نزدیک به 10 میلیون نفر در جهان مبتلا به بیماری سل بوده اند که 6.4 میلیون نفر آنها (64%) توسط سیستم های بهداشتی کشورها تشخیص، ثبت و گزارش دهی شده اند و 3.6 میلیون نفر آنها (36%) شناسایی نشده اند و یا ثبت و گزارش نشده اند.

 

بر اساس وضعیت کنونی بیماری سل در سطح جهانی و با تلاش های مستمر سازمان بهداشت جهانی، سازمان های مردم نهاد در سطح بین المللی برای اولین بار سران و نمایندگان کشورهای عضو  سازمان ملل متحد در روز 26 سپتامبر (4 مهرماه سال جاری) در کنار اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل متحد جلسه ای در مورد کنترل بیماری سل برگزار نمودند تا گام های عملیاتی برای پایان دادن به بحران سل در جهان به اجرا گذاشته شود. عنوان جلسه” با هم برای پایان بخشی سل، عملکردهای فوری برای کنترل این اپیدمی جهانی” بود. این نشست که در روز دوم جلسات مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک برگزار گردید، مبتنی بر بیانیه سپتامبر 2015 رهبران کشورهای جهان مبنی بر پذیرش قطعنامه های مرتبط با اهداف توسعه پایدار تا سال 2030 و اجلاس نوامبر 2015 مسکو همگی  متعهد شدند تا اقدامات هماهنگ و همه جانبه برای پایان بخشیدن به بیماری سل تا 2030 به مرحله اجرا بگذارند.

 

به طور کلی مهمترین موارد مطرح شده در اجلاس اخیر مجمع عمومی سازمان ملل متحد عبارتند از:

• امکان دسترسی عمومی به اقدامات پیشگیری، تشخیصی، درمانی و حمایتی مبتلایان به بیماری سل، به منظور پایان بخشیدن به همه‌گیری این بیماری شامل: سل مقاوم و توجه ویژه و همزمان به بیماری ها و عوارض همراه با این بیماری.
• بالابردن سقف حمایت های مستمر و پایدار مالی و عملیاتی در سطح ملی و بین المللی با توجه جدی به نوآوری در زمینه پژوهش های عملی بخصوص در مورد روش‌های نوین تشخیصی، داروهای جدید، واکسن و سایر راهبردهای پیشگیرانه بیماری سل.
• موافقت شد40 میلیون مبتلایان به سل تا 2022 خدمات درمانی و حمایتی مطلوب دریافت نمایند.
• همچنین موافقت گردید به 30 میلیون نفر درمان پیشگیری داده شود تا از پیدایش بیماری سل در آن ها جلوگیری به عمل آید.
• موافقت شد تا سال 2022 هر سال 13 میلیارد دلار برای برنامه های پیشگیری و مراقبت بیماری سل و 2 میلیارد دلار برای پژوهش های مرتبط تخصیص یابد و برنامه های جدی تر برای کنترل نوع مقاوم بیماری سل نیز انجام گیرد.
• تقویت سیستم بیماریابی، ثبت و گزارش دهی در قالب برنامه های ملی کنترل بیماری سل از اولویت های ضروری است که همواره باید مورد حمایت دولت ها قرار گیرد.

 

متاسفانه بروز سل مقاوم که همانند سل معمولی از طریق تنفس به دیگران سرایت می کند معضل جدی در سطح جهانی است. در شرایط کنونی به علت کمیابی و گرانی داروها فقط یک چهارم مبتلایان به سل مقاوم درمان موثر و مفید دریافت می کنند و علیرغم هزینه های گزاف موفقیت درمان حدود 55% می باشد.

 

در حال حاضر یک چهارم جمعیت بشر کنونی آلوده به میکروب سل می باشند (عفونت سلی) و 10 الی 15% این افراد در طول حیات خود به علت فعال شدن میکروب نهفته و خفته سل، دچار بیماری می شوند.

بر اساس آمار سازمان بهداشت جهانی در سال 2018 در جمهوری اسلامی ایران با 81 میلیون نفر جمعیت نزدیک به 11000 مورد بیماری سل وجود داشته که میزان بروز آن معادل 11 در 100.000 نفر جمعیت می باشد.

 

این رقم در سطح جهانی 133 و در سطح منطقه مدیترانه شرقی 113 در 100.000 نفر جمعیت می باشد. میزان کشف و ثبت موارد در ایران 73% که تقریبا 72% آنها سل ریوی بوده است. به علاوه موارد سل مقاوم در ایران 1.7% بوده که متوسط جهانی آن 7.4% می باشد. این ارقام بیانگر تلاش چندین دهه در سطح ملی در چهارچوب برنامه ملی کنترل بیماری سل توسط وزارت بهداشت، درمان و آموز ش پزشکی و با مشارکت فعالانه دانشگاه‌های علوم پزشکی در سرتاسر کشور می باشد.

 

البته در کشور ما نقاط داغ و پرخطر از نظر بیماری سل وجود دارد که میزان وفور بیماری سل در آنها چندین برابر ارقام متوسط ملی است که مهمترین آنها استان سیستان و بلوچستان و منطقه داغ تر آن ناحیه زابل و اطراف آن است . این منطقه علاوه بر شرایط خاص زیست محیطی و بومی پذیرای بیماران از کشور های هم جوار به ویژه از افغانستان نیز می‌باشد.

 

باید بدانیم دو کشور همسایه پاکستان و افغانستان جزء مناطق سل خیز دنیا به شمار می آیند و برخی کشور های استقلال یافته از شوروی سابق نظیر آذربایجان جزء مناطق گرفتار سل مقاوم می باشند. و قطعا این هم جواری بر وضعیت کنترل بیماری سل در کشور ما تاثیر گذار می باشد. براساس شرایط ویژه منطقه زابل، خیرین بنیاد نیکوکاری فردوس در دو سال اخیرمجموعه ای بیمارستانی در محدوده مجتمع بیمارستانی امیرالمومنین (ع) دانشگاه علوم پزشکی زابل در حال احداث دارند که به یاری خداوند و کمک های جدی معاونت بهداشتی وزارت متبوع، مدیریت بیماری های واگیردار، مراکز علمی مرتبط با این بیماری و دانشگاه علوم پزشکی زابل، این واحد خدماتی و آموزشی پژوهشی در طول چند هفته آینده افتتاح و به مردم منطقه ارائه خدمت خواهد نمود.

 

لازم به ذکر است که در این مرکز امکانات آزمایشگاهی ضروری و پیشرفته برای تشخیص بیماری سل تدارک دیده شده است تا بتواند به عنوان مرکزی جهت آموزش بیماری سل به ویژه در سطح آزمایشگاهی برای کشورهای همجوار در منطقه قرار گیرد.

 

قول مساعد دفتر سازمان بهداشت جهانی در تهران و عنایت ویژه جناب آقای دکتر هاشمی وزیر محترم درمان و آموزش پزشکی، تحقق این برنامه در آینده نزدیک را ممکن می نماید. به امید کنترل و ریشه کنی بیماری سل در کشور و در سطح جهان با همت و مساعدت و همکاری همه مسئولین و خیرین در آینده ای نه چندان دور.

 

به یاد همه درگذشتگان که برای بیماری سل در سطح ملی تلاش نمودند به ویژه مرحوم دکتر ابوالحسن ضیاء ظریفی که به مناسبت این روز سالانه مقاله ای تهیه می‌کرد و به پاس همه عزیزان خدمت گزار حاضر در عرصه این بیماری که همواره برای سلامت مردم عزیزمان زحمت می کشند.

والسلام