حقایقی در خصوص سرطانها در سطح جهان/سازمان جهانی بهداشت، فوریه سال 2018 (بهمن ماه 1396)

 

• سرطانها یکی از علل شایع ناتوانی و مرگ انسانها در سطح جهان هستند، به طوری که در سال 2012 میلادی تعداد 14 میلیون مورد جدید بر موارد سالهای قبل، اضافه شده و طی دو دهه اخیر، حدود 70% بر میزان موارد آن افزوده گردیده است.
• این بیماری، دومین عامل مرگ، در سطح جهان است و در سال 2015 میلادی، حدود 8 میلیون و هشتصدهزار مورد مرگ، به بار آورده و به عبارت دیگر یک مورد از هر شش مورد مرگ را به خود اختصاص داده است. لازم به تاکید است که 70% موارد مرگ ناشی از سرطانها در کشورهای با وضعیت اقتصادی نامطلوب تا متوسط، حادث شده است.
• علل و عوامل زمینه ساز سرطانها توزیع یکسانی ندارند و برخی از آنها از تاثیر بیشتری برخوردارند. به گونه ای که یک سوم مرگهای حاصله، ناشی از پنج عامل زمینه ساز نظیر:

1 ـ افزایش وزن بدن

2 ـ کمبود مصرف میوه و سبزیجات

3 ـ عدم فعالیت بدنی

4 ـ استعمال دخانیات

5 ـ مصرف نوشابه های الکلی

می باشد و مهمترین آنها را استعمال دخانیات، تشکیل میدهد. به طوری که 22% مرگهای ناشی از سرطانها را به خود اختصاص می دهد.

• بیماریهای عفونی ای نظیر هپاتیتهای ویروسی و زگیل مقاربتی، مسئول یک چهارم موارد سرطان در کشورهای با وضعیت اقتصادی بد و متوسط میباشند و عواملی نظیر مداخلات تشخیصی و درمانی در مراحل پیشرفته در این خصوص تاثیر بارزی دارند.
• در سال 2017 فقط 26% کشورهای با وضعیت اقتصادی نامطلوب، از خدمات پاتولوژی به منظور تشخیص به موقع سرطانها برخوردار بوده اند و علاوه بر آن با این که بیش از 90% کشورهای با وضعیت اقتصادی خوب جهان، دارای سرویسهای خدمات درمانی بیماریهای سرطانی هستند، کشورهای با وضعیت اقتصادی نامطلوب، فقط در 30% موارد دارای چنین تشکیلات و تجهیزاتی بوده اند.
• تاثیر منفی سرطانها بر بنیه اقتصادی مردم و کشورها بسیار چشمگیر و رو به افزایش می باشد. به گونه ای که در سال 2010 میلادی مبلغ 1.16 تریلیون دلار، تخمین زده شده است.
• از هر پنج کشور با وضعیت اقتصادی نامطلوب تا متوسط، فقط یک کشور، داده های لازم به منظور سیاستگذاریهای کنترل سرطان را دارا می باشد.

”سرطان“ یک واژه عمومی برای نامیدن تعداد زیادی از بیماریها است که در ارگانهای مختلفی از بدن ایجاد میشوند. این بیماریها را که بدخیمی و نئوپلاسم هم مینامند دارای وجوه مشترکی نظیر تولید سریع سلولهای غیرطبیعی در خاستگاه خود و دست اندازی به نسوج اطراف و سایر ارگانهای بدن، میباشند و اصطلاحا میتوانند به ارگانهای دیگر بدن، متاستاز بدهند و موجبات مرگ و میر فراوانی را فراهم کنند.

مسئله

براساس گزارش هشت میلیون و هشتصدهزار مورد مرگ در سال 2015 میلادی، سرطان ها جزو شایعترین علل مرگ در سطح جهان هستند ولی همگی نقش یکسانی در میزان مرگهای حاصله ندارند. به گونه ای که بیشترین موارد مرگ ناشی از این بیماریها در اثر گرفتاری ریه، کبد، روده بزرگ (کولورکتال)، معده و پستان به شرح زیر بوده است:

سرطان ریه (1،69 میلیون مورد مرگ)

سرطان کبد (788000 مورد مرگ)

سرطان روده بزرگ (774000 مورد مرگ)

سرطان معده (754000 مورد مرگ)

سرطان پستان (571000 مورد مرگ)

علل سرطان:

سرطانها طی چندین مرحله متوالی در اثر تغییر ماهیت سلولهای طبیعی و تبدیل به سلولهای توموری ایجاد میشوند و هرچند معمولا با ضایعات ”پیش سرطانی“، نمایان میگردند ولی به سرعت به توده بدخیمی تبدیل میشوند. این تغییرات، حاصل اثرات متقابل عوامل ژنتیکی میزبان و سه عامل خارجی است که عبارتند از:

1 ـ عوامل سرطانزای فیزیکی نظیر اشعه های ماوراء بنفش و یونیزه

2 ـ عوامل سرطانزای شیمیایی نظیر آسبستوز، فراورده های تنباکو، آلودگی غذایی به آفلاتوکسین و آلودگی آبها به آرسنیک

3 ـ عوامل سرطانزای بیولوژیک نظیر عفونت ناشی از بعضی از عوامل عفونتزای ویروسی، باکتریایی و انگلی

ناگفته نماند که عامل سن و سالخوردگی نیز یکی از عوامل بروز سرطانها است.  به گونه ای که بروز این بیماریها به طور چشمگیری با سن افزایش می یابد، که خود میتواند ناشی از تولید عوامل خطری باشد که در این سنین به سرطان می انجامد. در افراد سالخورده، اثرات تجمعی عوامل سرطانزا و عدم کفایت ترمیمی سلولها دست به دست هم داده و باعث افزایش میزان بروز سرطانها میگردد.

عوامل خطر بروز سرطانها

عواملی نظیر استعمال دخانیات، مصرف الکل، رژیمهای غذایی غیربهداشتی و عدم فعالیت فیزیکی، مهمترین عوامل خطر بروز سرطانهای مختلف در سطح جهان میباشند. این عوامل جزو عوامل خطر سایر بیماریهای غیرعفونی نیز هستند.

علاوه بر اینها بعضی از بیماریهای عفونی مزمن هم جزو عوامل خطر شناخته شده سرطانها بوده و بخصوص در کشورهای با وضعیت اقتصادی نامطلوب و متوسط، ارتباط واضحی با ایجاد سرطانها دارند. به طوری که حدود 15% موارد سرطانهای شناخته شده در سال 2012 میلادی، در ارتباط با عوامل عفونی سرطانزایی نظیر هلیکوباکتر پیلوری، ویروس پاپیلومای انسانی، ویروس عامل هپاتیت B و C و ویروس ابشتین بار، بوده اند و عفونت ناشی از ویروس عامل ایدز هم به نحو واضحی بر میزان بروز سرطان دهانه رحم و بعضی از سرطانهای دیگر نظیر سارکوم کاپوزی، می افزاید.

کاهش بار سرطانها

حدود 30 تا 50 درصد سرطانها، با پرهیز از عوامل خطر و اجرای راهبردهای پیشگیرانه مبتنی بر شواهد موجود، قابل پیشگیری هستند. بار سرطان همچنین می تواند از طریق تشخیص زود هنگام و مدیریت بیماران مبتلا به سرطان کاهش یابد. بسیاری از سرطانها اگر احتمال تشخیص زودهنگام و درمان زودرس را داشته باشند، شانس بالایی برای بهبودی دارند. همچنین با کشف زودرس سرطانها و ساماندهی بیماران، میتوان بار ناشی از سرطانها را کاهش داد. زیرا بسیاری از سرطانها اگر به موقع تشخیص داده شوند و تحت درمان مناسبی قرار گیرند، بهبود خواهند یافت.

تعدیل و پرهیز از عوامل خطر

تعدیل یا پرهیز از عوامل خطر سرطانها باعث کاهش بار این بیماریها میگردد. این عوامل عبارتند از:

• استعمال دخانیات و ازجمله سیگار و تنباکوی بدون دود
• چاقی و اضافه وزن
• رژیم غذایی غیربهداشتی همراه با ناکافی بودن میوه ها و سبزیجات مصرفی
• نداشتن فعالیت بدنی
• مصرف الکل
• عفونت منتقله از تماس جنسی ناشی از ویروس پاپیلومای انسانی
• عفونت ناشی از ویروسهای عامل هپاتیت و سایر عوامل عفونتزای سرطانزا
• اشعه ماوراء بنفش و یونیزه
• آلودگی هوای شهری
• دود ناشی از مصرف خانگی سوختهای جامد

استعمال دخانیات به تنهایی به عنوان مهمترین عامل خطر سرطان، مطرح میباشد. زیرا عامل حدود 22 درصد مرگهای ناشی از سرطان ها است.

پیگیری راهبردهای پیشگیری

اقداماتی که منجر به پیشگیری از بروز سرطان میشود:

• پرهیز از عوامل خطر مورد اشاره
• واکسیناسیون علیه ویروس پاپیلومای انسانی و هپاتیت B
• کنترل مخاطرات شغلی
• کاهش تماس با اشعه ماوراء بنفش
• کاهش تماس با اشعه یونیزه ناشی از مشاغل و ازجمله تصویربرداریهای تشخیصی

شایان ذکر است که؛ واکسیناسیون علیه ویروس پاپیلومای انسانی و عامل هپاتیت B سالانه یک میلیون مورد از موارد سرطان، می کاهد.

کشف سریع

با کشف سریع و درمان به موقع سرطانها از میزان مرگ ناشی از سرطانها کاسته میشود.

تشخیص زودرس

در صورتی که سرطان ها در مراحل اولیه تشخیص داده شوند احتمال پاسخ دهی آنها به درمان و زنده ماندن بیماران و کاهش عوارض و کاهش هزینه های درمانی، بیشتر خواهد بود.

تشخیص زودرس سرطانها در سه مرحله، امکانپذیر است:

1 ـ آگاهی و دسترسی به خدمات لازم

2 ـ ارزیابی بالینی، تشخیص و تعیین مرحله بیماری (Staging)

3 ـ دسترسی به امکانات درمانی

بدون شک، تشخیص زودرس تمامی بیماریها و ازجمله سرطانها موجب بهبود پیش آگهی میگردد و عدم تشخیص زودرس، باعث می شود بیماری در مرحله پیشرفته تری کشف شود که دیگر نمیتوان امیدی به درمان داشت. میتوان برنامه هایی را طراحی و به اجرا گذاشت که از میزان تاخیر در تشخیص و موانع درمان به موقع بکاهد و امکان دسترسی به موقع بیماران به امکانات درمانی را فراهم نماید.

غربالگری

غربالگری به منظور شناسایی افرادی که دچار اختلالاتی هستند صورت میگیرد تا از آن طریق با شک به سرطان یا تغییرات پیش سرطانی خاصی در کسانی که دچار علائم بالینی نمی باشند، در راستای تشخیص زودرس و درمان به موقع سرطان ها اقدام گردد.

برنامه های غربالگری می توانند در صورت استفاده از آزمایش های مناسب برای سرطان های خاص، به طور موثری پیاده سازی شوند و زمانی که کیفیت بالاتری مدّ نظر باشد به صورت چند مرحله ای انجام گردند.

 نمونه هایی از روش های غربالگری عبارتند از:

• بازرسی بصری با اسید استیک (VIA) برای سرطان دهانه رحم در شرایط اقتصادی نامطلوب
• آزمایش HPV برای سرطان دهانه رحم
• آزمایش سیتولوژی PAP برای سرطان دهانه رحم در شرایط اقتصادی متوسط و بالا
• غربالگری ماموگرافی برای سرطان پستان در شرایط با سیستم های بهداشتی قوی و یا نسبتا قوی.

درمان

تشخیص صحیح سرطان به منظور درمان موثر و کافی از اهمیت اساسی برخوردار است. زیرا هر سرطانی، نیاز به برنامه درمانی خاصی دارد که ممکن است شامل درمان جراحی، پرتودرمانی، شیمی درمانی و یا تلفیقی از اینها باشد.

اولین گام مهم در درمان سرطانها، تعیین اهداف درمان و مراقبت های تسکین دهنده است و علاوه بر اینها خدمات بهداشتی نیز باید یکپارچه و مردم محور باشند.

هدف اصلی عموما شامل بهبود سرطان و یا به طور قابل توجهی طولانی شدن زندگی بیمار است و بهبود کیفیت زندگی بیمار نیز هدف مهمی به حساب می آید که خود میتواند با مراقبتهای حمایتی یا تسکینی و حمایتهای روحی ـ روانی، حاصل شود.

پتانسیل بهبودی پس از کشف سریع سرطانها

برخی از شایعترین سرطانها نظیر سرطان پستان، دهانه رحم، دهان و روده بزرگ (کولون و رکتوم)، در صورت کشف سریع و درمان زودرس، با احتمال زیادی درمان خواهند شد. ولی بعضی از سرطانها نظیر سمینوم بیضه، لوسمی و لنفوم در کودکان حتی پس از متاستاز به ارگانهای دیگر، در صورتی که تحت درمان مناسبی قرار گیرند احتمال بهبودی آنها بسیار زیاد است .

درمان تسکینی

خدمات تسکینی، در واقع نوعی اقدام درمانی به منظور تسکین علائم بیماران و بهبود کیفیت زندگی آنها و خانواده هایشان و نه بهبود بیماری آنان است. اینگونه خدمات به بیماران کمک میکند تا زندگی راحتتری داشته باشند. زیرا این گونه خدمات فوری انسان دوستانه، مورد نیاز مبتلایان به سرطان و سایر بیماری های مرگبار مزمن در سطح جهان و به ویژه در مکان هایی با میزان بالایی از بیماران در مراحل پیشرفته سرطان که احتمال کمی برای بهبود آنها وجود دارد، مورد نیاز است. یادآور میشود که بیش از 90٪ از بیماران مبتلا به سرطانهای پیشرفته را می توان از طریق مراقبت تسکین دهنده فیزیکی، روانی و معنوی، تحت پوشش قرار داد.

راهبردهای خدمات تسکینی

استراتژی های موثر بهداشت عمومی که شامل مراقبت های جامعه و خانگی هستند، برای تسکین درد و مراقبت تسکینی برای بیماران و خانواده های آنها در محیط های با منابع ناکافی، ضروری هستند.

دسترسی بهتر به مورفین خوراکی برای درمان درد متوسط و شدید سرطانی بیش از 80 درصد بیماران مبتلا به سرطان در فاز نهایی از آن رنج می برند ضروری است.

World Health Organization, Cancer fact sheet, 2018