ENG
در حال حاضر یک چهارم جمعیت جهان، به میکروب سل آلوده هستند که ۵ تا ۱۵ درصد آنان، در طول حیات دچار سل فعال میشوند؛ در واقع انسانهای آلوده، مخزن بیماری و عامل سرایت و بقای بیماری هستند. در سال ۲۰۱۹تقریبا ۵ر۶ میلیون مرد، ۳ر۲ میلیون زن و ۱ر۲ میلیون کودک و نوجوان دچار بیماری سل شدند. متأسفانه علیرغم پیشرفت در روشهای تشخیصی سریع، کودکان و نوجوانان همواره از نظر کادرهای بهداشتی و پزشکان دور میمانند و تشخیص بیماری سل نزد آنها مشکل است. در سال ۲۰۱۹حداقل ۱ر۵ میلیون نفر در اثر بیماری سل فوت کردند و هنوز این بیماری اولین علت مرگ در اثر بیماریهای عفونی در سطح جهان و مهمترین علت مرگ مبتلایان به ایدز است و همچنین رتبه نخست مقاومت میکروبی را به خود اختصاص داده است. متأسفانه اغلب مبتلایان به سل در کشورهای با درآمد کم و متوسط زندگی میکنند؛ ولی بیماری در همه کشورهای جهان و در همه اقشار دیده میشود. تقریبا دو سوم مبتلایان به سل در ۸ کشور بنگلادش، چین، هند، اندونزی، نیجریه، پاکستان، فیلیپین و آفریقای جنوبی زندگی میکنند.
سل مقاوم به داروها یا MDRکه عبارت است از مقاومت در برابر دو داروی اصلی ایزونیازید و ریفامپسین، همچنان معضل بهداشتی در سطح جهانی است. تقریبا یک دوم موارد سل مقاوم در جهان در سه کشور هند، چین و روسیه هستند. باید دانست میکرب سل از فرد مبتلا به افراد دیگر سرایت میکند و مهمترین گرفتاری سل در ریه است؛ لذا مبتلایان هنگام سرفه و عطسه، باسیل سل را در محیط اطراف پراکنده میسازند و افراد در معرض را گرفتار میکنند. افراد دچار ضعف ایمنی نظیر مبتلایان بهHIV، افراد دیابتیک و مصرفکنندگان الکل و دخانیات در معرض خطر بیشتر ابتلا و بیمار شدن قرار دارند. بهطور متوسط هر بیمار مبتلا به سل طی یک سال ۵ تا ۱۵نفر را آلوده میکند.
بهعلاوه سوء تغذیه و فقر غذایی عامل مهم دیگر برای گرفتار شدن به بیماری سل است. این بیماری، معمولا افراد میانسال را در بهترین زمان بهرهوری عمرشان گرفتار میکند که بیش از ۹۵ درصد آنان در کشورهای در حال توسعه زندگی میکنند.
در سال ۲۰۱۹ از ۱۰میلیون مبتلا به بیماری سل، ۲ر۲میلیون مورد به علت سوء تغذیه و کم غذایی بوده و مصرف الکل خطر بیماری سل را ۳ر۳ برابر و استعمال دخانیات خطر آن را ۱ر۲ برابر میکند. در سال ۲۰۱۹تقریبا۷۲۰هزارنفر به علت مصرف الکل و ۷۰۰هزارنفر به علت استعمال دخانیات گرفتار بیماری سل شدند.
روشهای تشخیصی سریع مولکولی نظیر
با تمامی تلاشهای صورت گرفته در خلال سالهای اخیر تقریبا۳میلیون نفر از ۱۰میلیون بیمار مبتلا به سل (یعنی۳۰درصد) هنوز تشخیص داده یا گزارش نمیشوند؛ بدین جهت بیماریابی اصولی برای کنترل بیماری سل بسیار ضروری است. شعار پایان بخشیدن گسترش بیماری سل تا سال ۲۰۳۰بهعنوان یکی از اهداف توسعه هزاره توسط سازمان ملل متحد همچنان سر لوحه اغلب حکومتهاست ولی اخیرا به علت بیماری کووید ۱۹ به حاشیه رفته است. پیشبینی میشود که در سال ۲۰۲۰به علت بیماری کرونا و سست شدن برنامههای کنترل بیماری سل در سطح جهان، ۵۰۰هزار نفر بیشتر فوت کنند. با همه این شرایط ،هنوز هم درمان ۶ماهه مبتنی بر ۲ماه ۴ داروی ایزونیازید، ریفامپسین، اتامبوتول و پیرازین اماید و ۴ماه ریفامپسین و ایزونیازید، پایه اصلی درمان سل محسوب میشود، مشروط بر اینکه تأمین به موقع دارو و مصرف درست آن توسط بیمار؛ لذا نظارت جزو اصول اساسی درمان بهشمار میرود. موفقیت این درمان ساده و رایگان، بیش از ۹۵درصد است؛ درحالی که این موفقیت در درمان سل مقاوم به مدت ۹تا ۲۲ماه و علیرغم داروهای گران و اغلب غیر قابل دسترس، حدود ۵۰درصد است. داروهای جدید شامل بداکلین، دلمانید، پرتمانید، دلپازولید، برای درمان سل مقاوم پیشنهاد شدهاند که بسیار گران هستند و بهراحتی در دسترس نیستند.
باید یاد آوری کرد که ۴۵درصد مبتلایان به سل کهHIVمنفی دارند و همه کسانی کهHIVمثبت هستند، در صورت درمان نادرست سل، فوت میکنند. برای کنترل سریع و بیماریابی مؤثرتر، اخیرا دستگاههای عکسبرداری Ultralight weight توسط شرکت ژاپنی فوجی ابداع شده تا یافتن بیماران را در مناطق دوردست، روستایی و فقیر با استفاده از دستگاههای رایانه پرتابل ممکن سازد. بهعلاوه پیشرفت تکنولوژی تصویری اخیرا کاربرد ویژهای را در زمینه تشخیص و پیگیری درمان با استفاده از PET-CTفراهم آورده که میتواند در آینده، رقیب جدی آزمایش میکروبشناسی خلط (مستقیم و کشت) شود که از نظر زمانی و تکنیکی بسیار حائز اهمیت است. بر اساس برنامه سازمان جهانی بهداشت تا سال ۲۰۲۲ (یعنی سال آینده) باید۳۰میلیون نفر در سطح جهان درمان پیشگیری دریافت کنند .
وضعیت بیماری سل در کشور ما در حد متوسط است و به توجه ویژه و تقویت نظامات مراقبتی در بیماریابی، تشخیص و درمان بیماران نیاز دارد. بر اساس دادههای سازمان بهداشت جهانی در سال ۲۰۱۹میزان بروز سالانه بیماری سل، ۱۳نفر در صد هزارنفرجمعیت و حدود۱۱هزار مورد جدید تخمین زده شده است. موارد گزارش شده، ۸۵۲۴ مورد( تقریبا۷۷درصد)، میزان پوشش درمان ۸۰درصد و میزان موفقیت درمان ۸۶ درصد بوده است. اغلب نقاط کشور در شرایط متوسط و خوب طبقهبندی میشوند ولی همچنان نقاط قرمز و داغ بهویژه در استان سیستان و بلوچستان و بیشتر منطقه زابل، به توجه خاص نیاز دارند. در حال حاضر روزانه حدود۳۰ نفر در کشور دچار سل فعال میشوند و ۳ نفر در روز جان خود را در اثر بیماری سل از دست میدهند.
طی سالهای اخیر علیرغم کمکهای شایان بنیاد نیکوکاری فردوس در ایجاد مرکز ویژه بیماری سل در شهر زابل و کمکهای همه جانبه وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی، همچنان دچار تأخیر و اما و اگر هستیم که امید است در آستانه سال جدید ختم به خیر شود و مورد بهرهبرداری قرار گیرد.